Apenpokken (monkeypox) is een zeldzame ziekte die veroorzaakt wordt door infectie met een virus. Het apenpokkenvirus circuleert normaal gesproken in Afrika, waarbij af en toe individuele en geïsoleerde gevallen werden ontdekt die verband houden met reizen overzee. Sinds mei 2022 worden er echter op grotere schaal gevallen van apenpokken geregistreerd buiten Afrika. Normaal gesproken is het virus niet erg besmettelijk, maar na de oversteek lijkt de verspreiding dus zowel sneller en breder als gewoonlijk, wat experts zorgen baart.
Over apenpokken
Ziekteverloop van apenpokken
Apenpokken ontstaat door een virale infectie die tot nu toe meestal mild verliep en waarvan de meeste mensen genezen. Apenpokken kan patiënten dagenlang aan bed gekluisterd houden. De ziekte duurt meestal twee tot vier weken.
Symptomen van apenpokken
Apenpokken is minder dodelijk dan pokken. De symptomen van apenpokken beginnen gewoonlijk met koorts, pijnlijke spieren, gezwollen lymfeklieren en hoofdpijn. Binnen één tot drie dagen na het begin van de koorts start een duidelijke bultige huiduitslag, die vaak op het gezicht begint en zich verspreidt over het lichaam tot aan de handen en voeten.
Overdragen van apenpokken
Gezondheidsautoriteiten in een aantal landen hebben opgemerkt dat de verspreiding zich op dit moment lijkt te concentreren onder homo- of biseksuele mannen. Waarom dit is is niet helemaal duidelijk. De kans is groot dat het virus zich eerder verspreidt door nauw contact, bijvoorbeeld tijdens seksuele activiteiten. Daarnaast is het mogelijk dat de eerst besmette personen zich op een gemeenschappelijk feest bevonden. Dit is iets dat nog moet worden uitgezocht.
Apenpokken is geen SOA en de verspreiding is dus niet beperkt tot seksueel contact. Het kan worden overgedragen via de huid van een besmet persoon of door contact met voorwerpen die kort geleden door een besmet persoon zijn aangeraakt (huidschilfers). Daarnaast kan het een korte periode worden overgedragen via de adem, als het virus zich in de keel bevindt.
Vaccin tegen apenpokken
Er is geen specifiek vaccin voor apenpokken, maar een pokkenprik biedt 85% bescherming omdat de twee virussen op elkaar lijken. Nederlanders geboren voor 1974 zijn waarschijnlijk beschermd tegen het virus doordat zij een pokkenvaccin hebben gekregen. Na 1974 waren pokken uit de wereld verdwenen, en omdat het een relatief risicovalle vaccinatie was zijn we gestopt met het vaccineren tegen pokken. Nederland heeft een voorraad moderne pokkenvaccins – met veel minder risico – klaarliggen, mocht dat nodig blijken te zijn.
Het apenpokkenvirus
Het apenpokkenvirus behoort tot het orthopoxvirusgeslacht in de familie Poxviridae. Tot dit geslacht behoort ook het variolavirus (dat pokken veroorzaakt), het vacciniavirus (gebruikt in het pokkenvaccin), en het schapen- of koepokkenvirus.
Het virus wordt niet alleen verspreid door apen en niet-menselijke primaten. Afrikaanse knaagdieren kunnen ook het virus herbergen en mensen besmetten.
Geschiedenis van de verspreiding van het apenpokkenvirus
Eerste registratie van apenpokken
Apenpokken werd voor het eerst geregistreerd in 1958, toen twee uitbraken van een pokkenachtige ziekte zich voordeden in kolonies apen die voor onderzoek gehouden werden. Het eerste menselijke geval van apenpokken werd geregistreerd in 1970 in de Democratische Republiek Congo, tijdens een periode van intensievere inspanningen om pokken uit te roeien.
Sindsdien is apenpokken gezien en gemeld bij mensen in verschillende andere Centraal- en West-Afrikaanse landen: Kameroen, Centraal Afrikaanse Republiek, Ivoorkust, Democratische Republiek Congo, Gabon, Liberia, Nigeria, Republiek van Congo, en Sierra Leone.
Apenpokken in Europa
In mei 2022 verscheen apenpokken buiten het voorheen normale verspreidingsgebied. Gevallen van apenpokken worden onderzocht in de VS, Canada en Australië en Europa, waar er gevallen zijn gemeld in onder andere Nederland, België, Frankrijk, Australië, Duitsland, Italië, Zweden, Spanje, Portugal en Groot-Brittanie.
Het eerste geval van de ziekte in Europa was in Groot-Brittanië en werd gemeld op 7 mei 2022. De patiënt was onlangs naar Nigeria gereisd, waar hij het virus opgelopen zou hebben voor hij naar Engeland reisde.
Volgens het ziektebestrijdingsbureau van de EU lijken de recente apenpokkengevallen in Europa zich voor het eerst van mens tot mens te verspreiden zonder dat er een direct verband met Afrika is.
Apenpokken in Nederland
Op 20 mei 2022 werd met een PCR-test het eerste geval van apenpokken in Nederland vastgesteld. Het RIVM onderzoekt momenteel meerdere verdachte gevallen en verwacht dat er nog meer mensen met apenpokken in Nederland bij gaan komen.